Christendom en antisemitisme

Tweeduizend jaar confrontatie

Recensie (WegWijs maart  / april 2018, jaargang 72, nr. 2)

Schokkend

Een beschamend onderwerp dat in het boek Christendom en antisemitisme van Bart Wallet (historicus aan de VU en de UvA) aan de orde komt. Christendom en jodendom, elk met een eigen geschiedenis van strijd en geweld, hebben immers een gedeelde oorsprong. Ondanks dat groeide er de eeuwen door ten opzichte van elkaar een zeer complexe relatie op theologisch, politiek, sociaal, maatschappelijk en economisch vlak.

De auteur begint zijn zoektocht naar de oorsprong van het antisemitisme bij de verwoesting van de tempel in Jeruzalem (70) en betrekt daarbij het rabbijnse jodendom en het vroege christendom: twee joodse groeperingen met twee zelfstandige godsdiensten. De term ‘Israël’, door de een historisch en door de ander christologisch geclaimd, speelt daarbij een grote rol. De Joden worden gezien als blind voor Jezus, dus verworpenen; de kerk daartegenover als het ‘ware Israël’ (vervangingsleer).

In de Middeleeuwen groeit de ‘catalogus’ van anti-Joodse beelden en stereotypen uit tot vervreemding en bedreiging. In de zestiende eeuw (Renaissance en Reformatie) ontstaat er desondanks een christelijke wetenschappelijke belangstelling voor de oertaal van de bijbel en de Joodse cultuur. Vanaf de 18^e eeuw wordt het Joodse denken en doen echter een politiek en sociaal probleem. Wallet beschrijft het moderne antisemitisme, de opkomst van de christelijk-sociale bewegingen in Europa (het nationaalsocialisme) en Nederland (Abraham Kuyper), met als dieptepunt ‘Auschwitz’. Tenslotte bespreekt hij de joods-christelijke dialoog; een teken van hoop?!

Al met al een schokkende confrontatie! Nuttig om kennis van te nemen en over na te denken. Bijzonder zijn de tekeningen met beschrijving van Karel Kindermans.

Riet Steenbergen-Busstra