Een gevangene over het navolgen van Christus (Commentaar op het Nieuwe Testament)
Recensie (WegWijs mei/juni 2012, jaargang 66, nr. 3)
Vreugde in Filippenzen?
Als ik aan het thema vreugde een bijbelboek moet koppelen, dan is dat Filippenzen. Misschien Psalmen, wellicht zelfs Prediker, maar toch vooral Filippenzen. In de brief komt het woord vreugde negen keer voor; dat is meer dan twee keer per hoofdstuk. Aan dat gemiddelde kan geen bijbelboek tippen.
Dat Filippenzen over vreugde zou gaan, wordt door Floor in de inleiding echter direct al ter discussie gesteld. Het is namelijk niet zo eenvoudig om te bepalen welk thema deze brief heeft. Is het martelaarschap (Paulus zit immers in de gevangenis als hij deze brief schrijft), gehoorzaamheid (de Filippenzen zijn soms wat eigenzinnig), vriendschap/gemeenschap (Paulus schrijft over eenheid, trots, verdeeldheid etc.) of toch vreugde? Uiteindelijk komt Floor tot de conclusie dat een keuze niet mogelijk is: ‘Het lijkt (…) bij voorbaat onmogelijk om dit schrijven op te kunnen hangen aan één (beperkt) centraal thema. De apostel schrijft vanuit zijn eigen aangevochten en voor velen demotiverende situatie als gevangen apostel een bemoedigingsbrief waarin hij de gemeente aanspoort om hem na te volgen in lijden, volharding en vooral eensgezindheid. Zijn gevangenschap is geen vergissing: hier blijkt de stijl van Christus die zich vernederde tot in de dood…’ (p. 27).
Velen hebben zich al het hoofd gebroken over hoe deze brief in elkaar zit, hoe het kan dat de thema’s zich op zo’n bijzondere manier afwisselen. Denk bijvoorbeeld aan 3:1-2. Paulus schakelt hier over van een positieve oproep naar een scherpe waarschuwing: ‘Voor het overige, broeders en zusters, laat de Heer uw vreugde blijven. Ik heb er geen moeite mee te herhalen wat ik u al geschreven heb; het is voor uw eigen bestwil. Pas op voor die honden met hun kwalijke praktijken, pas op voor die versnijdenis van ze!’
Door zulke wendingen in de brief heeft men zich afgevraagd of er wel sprake is van één integrale brief. Heeft Paulus misschien niet meer brieven aan de Filippenzen geschreven, en zijn die later tot een geheel gemaakt? Floor wijst deze theorieën met terechte argumenten van de hand. Overtuigender dan veronderstellen dat uit verschillende brieven één brief is samengesteld, is het om de brief van Paulus te lezen in zijn historische context. Dat is dan ook wat Floor doet. Paulus zit in de gevangenis, zeer waarschijnlijk in Caesarea, hij heeft bezoek gehad van Epafroditus uit Filippi, die hem kon ondersteunen in zijn moeilijke tijd in de gevangenis (4:14-18). Via Epafroditus dienen zich onderwerpen aan waarover hij aan de Filippenzen wil schrijven. Vervolgens kan Epafroditus de brief weer meenemen, want hij wil graag weer naar huis (2:25-30).
Tegen deze historische achtergrond weet Floor de brief aan de Filippenzen helder uit te leggen. De stelligheid waarmee hij zijn betoog verwoordt is aangenaam, omdat een commentaar soms blijft hangen in het stadium van eindeloze nuance (die geleerde vindt dit, die geleerde denkt dat), waarbij hij zelf geen standpunt inneemt. Nadeel van Floors stijl is wel dat hij soms wat kort van stof is, terwijl onderbouwing uitgebreider moet naarmate een standpunt stelliger is geformuleerd.
Michiel Louter