Luther

Luther
Een mens zoekt God

Recensie (WegWijs juli / augustus 2017, jaargang 71, nr. 4)

Professor Herman Selderhuis schreef een boek over Luther. Het boek is lijvig en bevat veel informatie, maar boeit van begin tot eind. En geen wonder, Selderhuis is Luther-kenner, en tegelijk een rasverteller, die je meeneemt in het verhaal. Zijn relativerende toon, zijn milde beoordelingen en zijn droge humor werken daaraan mee.

Luther is bekend als de man die het evangelie weer onder het stof van de kerkelijke traditie en van kwalijke praktijken als de aflaathandel vandaan haalde. En terecht, al stond hij daarin niet alleen en rustte hij op de schouders van voorgangers.
Boeiend en soms aangrijpend is het om te lezen hoe Luther worstelde met zijn idee van een boze God die door zijn (straffende) gerechtigheid onbereikbaar is. Hij besefte dat wij vanuit onszelf nooit in het reine kunnen komen met hem. Maar hij kwam erachter dat God zelf ons met zich in het reine brengt, door genade. Hij kwam langzamerhand, stapsgewijs tot dat inzicht. Maar toen was hij ook niet meer te stoppen, ondanks alle pogingen van kerkelijke en politieke autoriteiten om hem de mond te snoeren.

Luther wordt wel eens afgeschilderd alsof hij het conflict zocht met alle autoriteiten die hij tegenkwam (vanuit een soort verzet tegen zijn vader). Misschien dat onbewust verzet tegen zijn vader meegespeeld heeft, maar de werkelijkheid is, zoals vaak, ingewikkelder. Luther was niet van plan zich te verzetten tegen de paus en een tegenkerk te beginnen. Hij wilde de kerk hervormen, en had op zich geen bezwaar tegen een paus, als diens gezag maar niet boven dat van de bijbel zou staan! En juist daar kwam hij in conflict. Hij erkende ook het gezag van overheden. Vandaar dat hij ook de boerenopstand veroordeelde. En op de befaamde rijksdag te Worms stond hij niet trots tegenover de keizer en alle autoriteiten (zoals de schoolboekjes deden geloven) maar eerder schuchter.
Luther stond voor het evangelie, maar vereenzelvigde zijn werk er ook mee. Vooral op latere leeftijd zag hij kritiek op zijn werk als vijandschap tegen het evangelie. Hij kon geen personen van zaken scheiden.
Fel ging hij tekeer tegen de paus, die hij als antichrist zag, tegen de Turken/moslims, tegen wederdopers en geestdrijvers (en de gereformeerden waren voor hem daaraan verwant), en berucht zijn zijn uithalen naar de Joden, die later door het anti-semitisme van Hitler en trawanten dankbaar gebruikt zijn.
Luther werd geplaagd door heel wat ziekten, en het is ongelooflijk hoeveel hij ondanks dat presteerde: lesgeven, preken, brieven met adviezen en troost schrijven, reizen. Misschien dat zijn ongemakken wel meewerkten aan de felheid van zijn reacties tegen andersdenkenden. Zijn vriend en medewerker Melanchton heeft daaronder geleden. Dat was een vredelievend man en een systematisch denker, waar Luther opvliegend en impulsief was. Ook zijn vrouw Katharina had het nodige met hem te stellen, maar zij kon hem wel aan.
Kortom, stof voor een boeiende biografie. En dat heb je met dit boek in handen.

Tonnis Groenveld