Spelen met Leviatan

monsters in Bijbel, theologie, religie en kunst

Recensie (WegWijs november / december 2019, jaargang 73, nr. 6)

Spelen met Leviatan

Welke rol spelen monsters in het christelijk leven? In de bijbel komen monsters voor, waarbij ze het kwaad vertegenwoordigen. Een bekend monster in de bijbel is Leviatan, die onder meer wordt genoemd in Job 38 – 40  en in Psalm 104.

De titel van het boek is gebaseerd op een tekst uit Psalm 104, waar staat dat God speelt met Leviatan. Daarmee wordt de vraag op tafel gelegd hoe het kwaad zich verhoudt met God. Is het kwaad in de figuur van Leviatan geschapen door God en kun je daarom zeggen dat het kwaad dus ook van God komt?

Een ander element in het nadenken over het kwaad hangt samen met de monsters in de oude mythologie. In andere oosterse theïstische culturen rond het volk Israël namen draken de functie op zich van de personificatie van het kwaad. Zijn deze mythische beesten door de bijbelschrijvers overgenomen?

De theologische bijdragen zijn bewerkingen door de auteurs van een congres over hetzelfde thema, dat aan de Theologische Universiteit in Kampen werd gehouden. Een aantal hoofdstukken zijn in het Engelstalige boek Playing With Leviathan terug te vinden.
De interpretaties die over Leviatan zijn ontstaan, en zijn vermeende mythische achtergrond leveren de nodige lezingen op. Maar over één ding zijn alle theologische schrijvers het wel eens: welke achtergrond de zeemonsters ook hebben, of het nu schepsels zijn of draken uit de mythologie, ze leggen het af tegen God zelf. God speelt met Leviathan, Zijn eigen schepsel. En Hij staat boven het kwaad, dat niet méér ruimte heeft dan God toestaat.
In de bundel is ook ruimte voor de draak in het zendingsgebied, waar eveneens deze dieren voorkomen als vertegenwoordigers van het kwaad. Het is een universeel thema dat dit gedierte rampspoed belichaamt.

Behalve theologisch-inhoudelijke bijdragen, is ook ruimte vrijgemaakt voor het kwaad vanuit het gezichtspunt van de beeldende kunst en film. Zo komt het beest in beeld, een verbeelding verwoord in zowel schilderijen als het beeldscherm.
Door al deze verschillende blikken op het zinnebeeld van het kwaad heeft de bundel Spelen Met Leviatan een breed palet aan invalshoeken. De theologische en kerkhistorische verhandelingen zijn vanwege hun oorsprong bij het TU-congres wetenschappelijk van opzet, wat uitnodigt om de artikelen door te spreken tijdens een stevige verenigingsavond. De kunst- en filmbesprekingen ook, maar die vormen een invitatie om de kunstwerken en de besproken films te bekijken.

Door de aanpak van de auteurs is het boek goed bruikbaar op verschillende bijbelstudieverenigingen, immers: voor elk wat wils. De theologische bijdragen zijn geschikt voor een klassieke vereniging, de meer kunstzinnige verhandelingen passen goed bij een meer informele setting.

Frits Tromp