Jezus, reconstructie en revisie

Jezus, reconstructie en revisie

Hoe het protestantse denken de deugdethiek niet afschaft, maar juist versterkt

Recensie (WegWijs september/oktober 2025, jaargang 79, nr. 5)

Wat waren de ervaringen van de eerste gelovigen met Jezus, en hoe brachten zij onder woorden wat Hij voor hen betekende? Daarover gaat dit boek.

Voordat de schrijver ingaat op deze vragen, bespreekt hij de opvattingen van een aantal theologen. Volgens sommigen is de historische Jezus niet meer te reconstrueren. Volgens anderen is dat ook niet belangrijk, het gaat om wat Hij nu voor ons betekent. Weer anderen maken onderscheid tussen uitspraken van Jezus en uitspraken die Hem later in de mond zijn gelegd. Opvallend is dat Joodse exegeten vaak veel optimistischer zijn over de mogelijkheid om met behulp van het Nieuwe Testament een levensverhaal van de Joodse Jezus te reconstrueren.
Bakker bespreekt enkele Nederlandse theologen (waaronder Schillebeeckx, Den Heyer en Van Bruggen) die onderzoeken hoe Jezus en zijn volgelingen aansloten bij Joodse begrippen. Uit de gelijkenis van de onrechtvaardige pachters blijkt bijvoorbeeld dat Jezus zichzelf zag als een profeet die door zijn volk gedood zou worden. Dit thema komt in het Oude Testament voor (Neh. 9:26; Jer. 2:30) en wordt in de nieuwtestamentische brieven opgepakt (1 Tess. 2:15; Hebr. 1:1-2) om de betekenis van Jezus te duiden.

Bakker gaat in deze lijn verder. Hij wijst de historisch kritische methode niet in absolute zin af, maar hij spant zich in om Jezus vanuit zijn Joodse context te begrijpen. Hij neemt het uitgangspunt in de Joodse toekomstverwachting. Daarbij hoorde de verwachting van ‘de komende’ (Matt. 11:3) en van een nieuwe David die zijn volk van de Romeinen zou verlossen en het als een herder zou weiden
(Ez. 34:23). Veel tijdgenoten herkenden in Jezus’ woorden en genezingen de herderlijke zorg van een ware Zoon van David. Maar Jezus leek niet in alles op David. Hij kwam niet om de vijanden van Israël te overwinnen, maar om te lijden. Zijn koningschap zou pas later zichtbaar worden. Andere begrippen die Bakker uitdiept zijn: een nieuwe Mozes, een nieuwe Elia, een priesterlijke knecht, een priesterlijke mensenzoon, een Zoon van God.

Bakker doet een paar controversiële uitspraken. Bijvoorbeeld: “Er bestaat geen Jezus, ook geen Zoon van God, buiten of boven déze Joodse mens uit Nazaret.” Het Woord is in zijn geheel een Joodse mens geworden bij wie de Geest vanaf het begin nauw betrokken was. Pas bij de menswording werd het Woord ook Zoon van God.

De Joodse identiteit van Jezus werd in de Christologie vaak vergeten. Dit boek legt daar juist de nadruk op: Jezus was niet toevallig een Jood, de Geest deed hem als Jood geboren worden (Mat. 1:18; Gal. 4:4). Bakker suggereert zelfs dat de Joodse identiteit van Jezus ook deel uitmaakt van God zelf.

Jezus, reconstructie en revisie is geen makkelijk leesbaar boek, maar voor wie zich wil verdiepen in de Joodse achtergrond van Jezus, biedt het veel materiaal. Een vervolg op dit boek is: Christus, Hoe het geloof in Jezus zich ontwikkelde in het vroege christendom (2024).

Ria Kuijper