Sint-Nicolaas is het land nog niet uit, of de kerstmuziek knalt alweer uit de geluidsboxen in de binnensteden. De lampjes hangen alweer in de bomen. We kunnen ons weer verheugen op de Kerstklassiekers op de televisie: natuurlijk de filmtrilogie Sissi, het kostuumdrama over de Oostenrijkse keizerin. Plus het onvergetelijke Internationaal circusfestival van Monte Carlo.
Waar het om gaat is gezelligheid. Sfeer. Verlichting en verbinding. Het Kerstfeest is het aandeel van onze maatschappij om verbroedering te kweken. Niet geheel toevallig valt Kerst samen met de winterwende, het punt dat de zon in haar baan om de aarde weer een terugtrekkende beweging maakt.
Ook het Joodse feest Chanoeka valt min of meer samen met het Kerstfeest. Dit feest kent de oorsprong in het verhaal van de Makkabeeën, een apocrief verhaal over de inwijding van de tempel door Juda de Makkabeeër. Hoewel een kruikje olie voor de inwijding nog maar net genoeg olie om de menora één dag te laten branden, geschiedde het wonder dat de menora gedurende de acht dagen van de volledige herinwijding bleef branden.
Maar dat Kerst een geboortefeest is, is een feit dat al lang geleden naar de achtergrond is verdreven. God met ons, dat zal wel – zolang het maar een aanleiding is om onszelf en elkaar met cadeaus te overstelpen. En met Kerstavond onze jaarlijkse verplichting om de kerk te bezoeken, in te lossen.
Kerst is Immanuël, God met ons. Dat is ook hard nodig. Want als we God aan de rand van ons bestaan hebben geduwd (of er zelfs over dat randje), dan wordt het wel een heel zwartgallig bestaan. Een leven waar we zelf onze lichtpuntjes moeten gaan zoeken. De afgelopen periode heb ik de documentaire Shoah gezien. Een lange zit, dat wel: een ruim negen uur durende film uit 1985 van de Franse filosoof en journalist Claude Lanzmann.
Shoah is het Hebreeuwse woord voor de holocaust, de systematische Jodenvervolging en genocide door de nazi’s. Lanzmann gebruikt geen archiefmateriaal, maar filmt de vernietigingskampen zoals ze een generatie later eruit zagen. En hij interviewt slachtoffers en daders over hun rol in de oorlog. Het resultaat is indrukwekkend.
Dit is wat er gebeurt, als God geen (hoofd)rol speelt. Dan wordt het een menselijke samenleving, waarbij we elkaar de maat nemen op basis van onze eigen inzichten. Overtuigingen waarbij we elkaar indelen in Übermenschen en untermenschen. En de ene categorie mensen mag de andere groep vernietigen.
‘Auschwitz’ is daarmee een symbool geworden, een reden waarom Immanuël daadwerkelijk moest gebeuren. God-met-ons, het Woord is vleesgeworden. Gelukkig maar, want als we aan onszelf zijn overgeleverd, zijn we bij de beesten af.
We mogen blij zijn dat dit Kerstkind is geboren in een kribbe, tussen de os en de schapen. Om ons vanaf de grond mee te nemen, uit het menselijke bestaan met eigen beschouwingen.